Նորբերտ Վիներ

Նորբերտ Վիներ; Norbert Wiener
Ծնվել է	նոյեմբերի 26, 1894[…]; Քոլամբիա, Միսսուրի, ԱՄՆ
Մահացել է	մարտի 18, 1964[…] (69 տարեկան); Ստոկհոլմ, Շվեդիա
Գերեզման	Vittum Hill Cemetery
Քաղաքացիություն	ԱՄՆ
Ազգություն	աշկենազի
Դավանանք	հուդայականություն
Մասնագիտություն	մաթեմատիկոս, ինքնակենսագիր, համալսարանի դասախոս, հոգեբան, համակարգչային գիտնական, founder և գիտնական
Հաստատություն(ներ)	Մասաչուսեթսի տեխնոլոգիական ինստիտուտ և Aberdeen Proving Ground?
Գործունեության ոլորտ	մաթեմատիկա, Կիբեռնետիկա, ինֆորմատիկա, կիրառական մաթեմատիկա, հավանականությունների տեսություն, Պատահական պրոցես և փիլիսոփայություն
Անդամակցություն	Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա և ԱՄՆ-ի Գիտությունների ազգային ակադեմիա
Ալմա մատեր	Հարվարդի համալսարան (1910), Կոռնելի համալսարան (1911), Թաֆթսի համալսարան (1909), Peabody School? (1903), Ayer High School? (1906), Հարվարդի համալսարան (1913), Քեմբրիջի համալսարան (1914), Գյոթինգենի համալսարան (1915) և Tufts University School of Engineering?
Կոչում	պրոֆեսոր
Գիտական աստիճան	փիլիսոփայության դոկտոր
Տիրապետում է լեզուներին	անգլերեն և ամերիկյան անգլերեն
Գիտական ղեկավար	Ջոսայա Ռոյս և Karl Schmidt?
Եղել է գիտական ղեկավար	Amar Bose?, Bernard Friedman?, Brockway McMillan?, Lee Yuk-Wing?, Donald Winston Tufts?, Abe Gelbart?, Sebastian Barkann Littauer?, James Graham Estes?, Henry Malin?, Donald George Brennan?, Gleason Willis Kenrick?, Carl Frederick Muckenhoupt?, Colin Cherry?, Shikao Ikehara?, Norman Levinson?, Dorothy Walcott Weeks? և Ջորջ Զեյմս
Հայտնի աշակերտներ	Ռեյմոնդ Փեյլի
Պարգևներ	Գուգենհայմի կրթաթոշակ Ազգային գրքի պարգև Գիբսի լեկցիա Bôcher Memorial Prize? և Մեքսիկայի ազգային ինքնավար համալսարանի պատվավոր դոկտոր
Ամուսին(ներ)	Margaret Engemann?
Հայր	Լեո Վիներ
	Ստորագրություն;
	Norbert Wiener Վիքիպահեստում

Նորբերտ Վիներ (նոյեմբերի 26, 1894(1894-11-26)^[1]^[2]^[3]^[…], Քոլամբիա, Միսսուրի, ԱՄՆ^[4] - մարտի 18, 1964(1964-03-18)^[1]^[2]^[3]^[…], Ստոկհոլմ, Շվեդիա) ամերիկացի մաթեմատիկոս էր։ Նա Մասաչուսեթի տեխնոլոգիական ինստիտուտի մաթեմատիկայի պրոֆեսոր էր։ Հռչակավոր հրաշամանուկ, Վիները հետագայում դառնում է դեռահաս հետազոտող պատահական և noise պրոցեսներ բնագավառներում, իր ներդրումն է ունեցել էլեկտրոնային ճարտարագիտություն, էլեկտրոնային կապի միջոցներ, համակարգերի կառավարում ճյուղերում։ Վիները համարվում է Կիբեռնետիկայի հիմնադիր, հետադարձ կապ գաղափարի ձևակերպող, բազմաթիվ կիրառություններով հետևյալ ուղղությունների վրա՝ ճարտարագիտություն, կառավարման համակարգեր, կոմպյուտերային գիտություն, կենսաբանություն, փիլիսոփայություն, և հասարակության կազմակերպման վրա։ 1948 թվականին Փարիզում լույս է տեսնում իր «Կիբեռնետիկա» աշխատությանը։ Որի մեջ ձևակերպել է կիբեռնետիկա գիտության հիմնադրույթները։ Վիներն աշխատանքներ ունի նաև մաթեմատիկական անալիզի, հավանականությունների տեսության, էլեկտրական ցանցերի, հաշվողական տեխնիկայի վերաբերյալ։ Հայտնի է Վիներ-Հոպֆի հավասարումը աստղերի ճառագայթային հավասարակշռության վերաբերյալ։

Կենսագրություն

Պատանեկություն

Նորբերտ Վիները Լեո Վիների՝ հրեա Լեհաստանից և Բերտա Կահնի՝ գերմանացի առաջնեկն էր։ Նորբերտը ամենահայտնի հրաշամանուկը դարձավ։ Լեոն մինչ 1903 թ. ուսուցանում էր Նորբերտին իր ստեղծած ուսման մեթոդներով, բացառությամբ կարճ ընդմիջման, երբ Նորբերտը 7 տարեկան էր։

Լեոն իր ապրուստը հոգալով գերմաներեն և սլավոնական լեզուներ դասավանդելով, շատ էր կարդում և դիզել էր անձնական մեծ գրադարան, որից պատանի Նորբերտ մեծ օգուտ քաղեց։ Լեոն մաթեմատիկայում նույնպես գիտակ էր և իր որդուն սովորեցնում էր մինչ նրա տնից հեռանալը։

1906 թ. ավարտելով բարձրագույն դպրոցը 11 տարեկանում, Վիները ընդունվում է Tufts քոլեջ։ 1909 թ. 14 տարեկանում նա ստանում է բակալավրի աստիճան մաթեմատիկայում, որից հետո նա սկսում ուսանել կենդանաբանություն Հարվարդի համալսարանում։ 1910 թ. նա տեղափոխվում է Կորնելի համալսարան ուսումնասիրելու համար փիլիսոփայություն։

Հարվարդ և առաջին համաշխարհային պատերազմ

Հաջորդ տարի նա վերադառնում է Հարվարդ, չնայած դեռևս շարունակելում էր իր փիլիսոփայական ուսումնասիրությունները։ 1912 թ. 17 տարեկանում, Հարվարդի համալսարանը Վիներին գիտությունների թեկնածուի աստիճան է շնորհում։ Նրա դիսերտացիան վերաբերում էր մաթեմատիկական տրամաբանությանը, որտեղ նա էական արդյունքներ էր ստացել։

1914 թ. Վիները ճամփորդում է Եվրոպայով, ուսանելու համար Բերտրան Ռասսելի և Գ. Հ. Հարդիի մոտ Քեմբրիջի համալսարանում, իսկ Դավիթ Հիլբերտի և Էդմունդ Լանդաուի մոտ Գյոթինգենի համալսարանում։

1915–16 թթ. Նա դասավանդում է փիլիսոփայություն Հարվարդում, այնուհետ աշխատում է որպես ինժեներ, Ջեներալ Էլեկտրիկում և գրում է Ամերիկյան հանրագիտարանի համար։

Վիները կարճ ժամանակ աշխատեց որպես լրագրող Boston Herald-ում, որտեղ նա գրեց Lawrence, Massachusetts-ի բանվորների աշխատանքային վատ պայմանների վերաբերյալ, սակայն շուտով նրան հեռացրին աշխատանքից, քանի որ նա չցանկացավ բարենպաստ հոդվածներ գրել քաղաքական գործիչների մասին։

Չնայած Վիները ի վերջո դարձավ համոզված խաղաղասեր, սակայն Առաջին համաշխարհային պատերազմում նա եռանդուն մասնակցում էր պատերազմական գործողություններին։ 1916 թ., Միացյալ Նահանգների պատերազմի մեջ մտնելու նախապատրաստվելուն մոտ Վիները այցելում է ռազմական սպաների մարզական ճամբար, սակայն քննությունը տապալում է։ Մի տարի անց նա կրկին փորձում է միանալ զինվորականներին, սակայն կառավարությունը նորից մերժում է նրան վատ տեսողության համար։ 1918 թ. ամռանը, Օսվալդ Վեբլենը Վիներին հրավիրում է աշխատել բալիստիկայի վրա Մերիլենդի Աբերդեն պոլիգոնում^[16]։ 1919 թ. փետրվարին Վիները զորացրվում է^[17]։

Պատերազմից հետո

Վիները չկարողացավ Հարվարդում մշտական դիրք գրավել, որի համար նա մեղադրում էր համալսարանում տիրող անտի-սեմիտիզմ իրավիճակը և մասնավորապես Հարվարդի մաթեմատիկոս Ջորջ Բիրղհոֆի անտիպատիան^[18]։ Որոշակի դեգերումներից հետո Վիները հաստատվեց Մասաչուսեթսի տեխնոլոգիական ինստիտուտում, որտեղ նա անց կացրեց իր կարիերայի մնացած մասը ի վերջո առաջադրվելով պրոֆեսորի աստիճանի։

1926 թ. Վիները վերադառնում է Եվրոպա որպես Գուգենհեյմի գիտնական։ Այդ ընթացքում նա աշխատում է Բրոունյան շարժման, Ֆուրյեի ինտեգրալի, Դիրիխլեի պրոբլեմի, հարմոնիկ անալիզի և Տաուբերյան թեորեմների վրա։

1926 թ. Վիների ծնողները նրան ամուսնացնում են գերմանացի էմիգրանտ Մարգարետ Էնգեմանի հետ։ Նրանք ունեցան երկու դուստր։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ընթացքում և հետո

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ընթացքում նրա աշխատանքները կապված զենիթային զենքից ավտոմատ նշանառության և հարվածելուն, որն էլ պատճառ է դառնում Կլոդ Շենոնից անկախ ուսումնասիրելու ինֆորմացիոն տեսությունը և հայտնագործելու Վիների ֆիլտրը։ Նրա զենիթային աշխատանքները արդյունքում ի վերջո նրան բերումեն կիբեռնետիկայի ձևակերպմանը։ Ի տարբերություն իր ժամանակակիցներից շատերի, Վիները հրավիրված չէր մասնակցելու Մանհեթեն նախագծում.^[19] Պատերազմից հետո նրա համբավը օգնեց հավաքագրել ճանաչողական գիտության հետազոտական խումբ կազմված հետազոտողներից՝ նեյրոհոգեբանություն, մաթեմատիկա և նյարդահամակարգի բիոֆիզիկա բնագավառներից, այդ թվում Վորեն Սթարգիս Մկկուլոչին և Վալտեր Պիթսին։ Այս գիտնականները հետագայում առաջին ներդրումները կատարեցին կոմպյուտերային գիտության և արհեստական ինտելեկտի բնագավառում։ Շուտով խմբի ձևավորվելուց հետո Վիները հանկարծ ի զարմանս իր գործընկերների դադարեց նրանց հետ շփվել։ Ենթադրվում է, որ Վիների կինն էր կազմակերպել խզումը, քանի որ նա տանել չէր կարողանում Մկկուլոչի բոհեմական կյանքի ոճը^[20]։

Ասույթներ

«Ճշմարտությունը ծնվում է գիտությունների սահմանագծում»։

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
↑ ^2,00 ^2,01 ^2,02 ^2,03 ^2,04 ^2,05 ^2,06 ^2,07 ^2,08 ^2,09 ^2,10 ^2,11 ^2,12 ^2,13 ^2,14 ^2,15 ^2,16 Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ — 1994.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 Internet Speculative Fiction Database — 1995.
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 Internet Archive — 1996.
↑ https://bathtubbulletin.com/biography-norbert-wiener/
↑ https://www.wikidata.org/wiki/Q178577
↑ ^7,0 ^7,1 ^7,2 ^7,3 ^7,4 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
↑ https://www.amacad.org/multimedia/pdfs/publications/bookofmembers/ChapterW.pdf
↑ Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
↑ CONOR.Sl
↑ ^11,00 ^11,01 ^11,02 ^11,03 ^11,04 ^11,05 ^11,06 ^11,07 ^11,08 ^11,09 ^11,10 ^11,11 ^11,12 ^11,13 ^11,14 ^11,15 ^11,16 ^11,17 Mathematics Genealogy Project — 1997.
↑ https://www.ams.org/journals/bull/1933-39-07/S0002-9904-1933-05637-9/
↑ http://www.nsf.gov/od/nms/recip_details.jsp?recip_id=391
↑ Guggenheim Fellows-ի տվյալների բազա
↑ http://www.ams.org/profession/prizes-awards/pabrowse?purl=bocher-prize
↑ Conway and Siegelman, 41–43
↑ Conway and Siegelman, 43–44
↑ Conway and Siegelman, 40, 45
↑ Conway & Siegelman, 127
↑ Conway & Siegelman, 223–227

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Նորբերտ Վիներ» հոդվածին։

[_25d4b2ed56f53902-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.

[_3141f9dc9976c280-2] 2,00 ^2,01 ^2,02 ^2,03 ^2,04 ^2,05 ^2,06 ^2,07 ^2,08 ^2,09 ^2,10 ^2,11 ^2,12 ^2,13 ^2,14 ^2,15 ^2,16 Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ — 1994.

[_c0f5d0932c78ae3e-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 Internet Speculative Fiction Database — 1995.

[_769c07d47f5ec039-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 Internet Archive — 1996.

[_018b3c30d8f5ae0b-5] ttps://bathtubbulletin.com/biography-norbert-wiener/

[_d0f06b5517959d23-6] ttps://www.wikidata.org/wiki/Q178577

[_f81e424b78ae40e2-7] 7,0 ^7,1 ^7,2 ^7,3 ^7,4 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ

[_bf2681bd68b2a65f-8] ttps://www.amacad.org/multimedia/pdfs/publications/bookofmembers/ChapterW.pdf

[_2bf43fafc3668fe6-9] Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.

[_0c5d44def2cb043c-10] CONOR.Sl

[_c13b4666979cf833-11] 11,00 ^11,01 ^11,02 ^11,03 ^11,04 ^11,05 ^11,06 ^11,07 ^11,08 ^11,09 ^11,10 ^11,11 ^11,12 ^11,13 ^11,14 ^11,15 ^11,16 ^11,17 Mathematics Genealogy Project — 1997.

[_c780bab53ddd2a2b-12] ttps://www.ams.org/journals/bull/1933-39-07/S0002-9904-1933-05637-9/

[_eaf13569d8e3cae9-13] ttp://www.nsf.gov/od/nms/recip_details.jsp?recip_id=391

[_3deecdf550c937ef-14] Guggenheim Fellows-ի տվյալների բազա

[_95230dfaecfa87fd-15] ttp://www.ams.org/profession/prizes-awards/pabrowse?purl=bocher-prize

[16] Conway and Siegelman, 41–43

[17] Conway and Siegelman, 43–44

[18] Conway and Siegelman, 40, 45

[19] Conway & Siegelman, 127

[20] Conway & Siegelman, 223–227

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]